New York Times.Το τι πραγματικά συνέβαινε στα Ελευσίνια Μυστήρια αναζητά ο καθηγητής Σ. Κρίτσλεϊ

Σε άρθρο του στη στήλη «The Stone» της αμερικανικής εφημερίδας «New York Times», υπό τον τίτλο «Athens in Pieces: What Really Happened at Eleusis?», ο καθηγητής Φιλοσοφίας και συγγραφέας, κ. Σάιμον Κρίτσλεϊ (Simon Critchley), επιχειρεί ένα «ταξίδι» ανά τους αιώνες και αναζητά το τι πραγματικά συνέβαινε στα Ελευσίνια Μυστήρια.

Η «The Stone» αποτελεί μία πλατφόρμα στην ιστοσελίδα της «ΝΥΤ» άρθρων γνώμης σύγχρονων φιλοσόφων και άλλων στοχαστών σε θέματα επίκαιρα και διαχρονικά. Συντονιστής της σειράς αυτής είναι ο κ. Critchley, ο οποίος διδάσκει Φιλοσοφία στο «The New School for Social Research». Εχει γράψει πολλά βιβλία μεταξύ των οποίων το «What We Think About When We Think About Soccer”» και το «Tragedy, the Greeks, and Us» που θα κυκλοφορήσει σύντομα.

«Αν μιλούσε κάποιος για τα πιο απόκρυφα και ιερά τελετουργικά της αρχαίας πόλης τιμωρούνταν με θάνατο», αναφέρει για την Ελευσίνα, και προσθέτει: «Προχωράμε στην αναζήτηση της αλήθειας».

Το άρθρο του στη «ΝΥΤ» αναφέρει μεταξύ άλλων:

Ηταν ο καιρός για ένα ταξίδι στον Κάτω Κόσμο.

Πολύ πριν φτάσω εδώ τον Ιανουάριο, ήμουν περίεργος για τα Ελευσίνια Μυστήρια, το πιο σημαντικό τελετουργικό γεγονός της αρχαίας Αθήνας, η φήμη του οποίου είχε εξαπλωθεί σε όλο τον αρχαίο Κόσμο.

Αυτό που προκαλεί τόσο ενδιαφέρον για την Ελευσίνα είναι πως παρότι πήραν μέρος στα τελετουργικά πολλές χιλιάδες ανά πολλούς αιώνες, κανείς ποτέ δεν αποκάλυψε τα μυστικά του τι συνέβαινε σε αυτά.

Είναι εκπληκτικό καθώς η αρχαία πόλη ήταν, για να πούμε το λιγότερο, πολύ «κουτσομπόλικο» μέρος, τα πάντα μοιάζουν να ήταν θέμα προς συζήτηση, διαμάχη και διακωμώδηση.

Ενας λόγος για τη σιωπή ήταν προφανής: Το να μιλήσει κανείς για τα τελετουργικά ήταν έγκλημα που τιμωρούνταν με θάνατο…

Τι πραγματικά συνέβαινε στην Ελευσίνα; Προσπάθησα να μάθω.

Η καλή μου φίλη Νάντια Αργυροπούλου κανόνισε η επικεφαλής αρχαιολόγος του χώρου, η Καλλιόπη Παπαγγελή να είναι οδηγός μας. Η Πόπη όπως είναι γνωστή πέρασε όλη την καριέρα της στην Ελευσίνα και εργάζεται εκεί για πάνω από 30 χρόνια με απόλυτη αγάπη για τον τόπο.

(σ.σ. στη συνέχεια ο καθηγητής δίνει εικόνες από την περιοχή τον Ιανουάριο, αλλά και ιστορικά στοιχεία της Ελευσίνας τον 19ο και 20ο αιώνα, οπότε υπήρξε σημαντικό βιομηχανικό λιμάνι. Δεν παραλείπει να τονίσει την μυρωδιά από τον καφέ στο κατάστημα που βρέθηκε, αλλά και του τσιγάρου).

Το όνομα του καταστήματος Κυκεών (Kykeon), όπως η ονομασία του ποτού που έδιναν στους συμμετέχοντες πριν ξεκινήσουν τα Μυστήρια αιώνες πριν. Το έπιναν μετά από τρεις μέρες νηστείας και μία νύχτα τελετουργικού χορού.

Εκτιμάται ευρέως ότι το ποτό είχε παραισθησιογόνες επιδράσεις, παρόμοιες με του LSD, λόγω της παρουσίας ερυσίβης (ergot), ένας ενδεχομένως ψυχοδραστικό συστατικό. Ομως η Πόπη ήταν σαφής. Ο Κυκεών αποτελούνταν από κριθάρι, μέντα και νερό. Τίποτε άλλο. Δεν ήταν η «ζωηρή» απάντηση που περίμενα.

Ψυχεδελικές ή πραγματικά εκστατικές και οργιαστικές φαντασιώσεις συνδέονται πάντα με τη συζήτηση όσον αφορά στα Μυστήρια.

Η άποψη της Πόπης είναι πως το γεγονός ότι θέλουμε να πιστέψουμε αυτά τα πράγματα, λέει πολλά περισσότερα για εμάς, από ό,τι για την αρχαιοότητα.

Ο,τι και αν συνέβαινε στα Μυστήρια, ήταν μία πολύ ισχυρή εμπειρία, οι συνέπειες της οποίας εμφανίζονται να διαρκούν μία ζωή.

Μπήκαμε στο ιερό…

Υπάρχει εξαιρετικό ακόμη στην ατμόσφαιρα. Γύρω μας ήταν αρκετά μεγάλα, καλοθρεμένα σκυλιά με μεγάλα μάτια. «Ειναι ψυχοπομποί», είπε η Πόπη, «οι οποίοι θα σε οδηγήσουν στον Κάτω Κόσμο».

Ηταν εδώ, στα Μεγάλα Προπύλαια, τη μνημειώδη είσοδο του ιερού όπου θα έρχονταν οι μετέχοντες…έχοντας περπατήσει αργά από την Αθήνα. Καθοδηγούμενοι από μία ιέρεια της Δήμητρας, κρατώντας άγνωστα ιερά αντικείμενα σε ένα φέρετρο. Θα έκαναν τελετουργικές πλύσεις, πολλοί θα τραγουδούσαν τραγούδια και ύμνους, ενώ θα έκαναν συχνές στάσεις σε βωμούς για αφήσουν δώρα και να κάνουν θυσίες.

Τα Ελευσίνια ήταν ένα τελετουργικό ισότητας. Κατά την κορύφωσή τους έως 3.000 συμμετέχοντες μπορούσαν να γίνουν δεκτοί ταυτόχρονα. Και όλοι μπορούσαν να συμμετέχουν: Αντρες, γυναίκες, σκλάβοι ακόμη και παιδιά.

Υπήρχαν δύο όροι για τη είσοδο:

Πρώτον, κάθε μυούμενους έπρεπε να καταλαβαίνει Ελληνικά. Οχι να είναι Ελληνας, καθώς και ξένοι λάμβαναν μέρος, αλλά να καταλαβαίνει τη γλώσσα ώστε να αφομοιώσει τι έλεγαν κατά τα τελετουργικά.

Δεύτερον, οι μυούμενοι δεν έπρεπει να έχουν κριθεί ένοχοι για ανθρωποκτονία. Δεν μπορούσαν να έχουν αίμα στα χέρια τους.

Η συμμετοχή, σύμφωνα με την Πόπη, ήταν προσωπική επιλογή. Δεν απαιτούνταν από κάποιον και δεν χρειαζόταν να είναι επαναλαμβανόμενη ετησίως.

Αλλά τελικά τι συνέβαινε εδώ; Γνώριζε η Πόπη το μυστικό; Και θα μου το έλεγε;…

Η Πόπη μου είπε ότι είναι ιδιαίτερα περήφανοι που σχετίζεται με τα Ελευσίνια επειδή στηρίζονται στον πιο φεμινιστικό από τους αρχαίους μύθους: Η Δήμητρα, μία γυναίκα, έπεισε το Δία να αλλάξει γνώμη, αφού αρχικά είχε εγκρίνει την απαγωγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.

Ο,τι και αν συνέβαινε ακριβώς στα Μυστήρια, στον πυρήνα τους είναι ένα ζευγάρι θηλυκών θεοτήτων που καταφέρνουν να ξεπεράσουν τη βούληση φαινομενικά πιο ισχυρών αρσενικών θεών…

Στον πυρήνα του τελετουργικού είναι η αναπαράσταση της επιστροφής της Περσεφόνης από τον Αδη. Τα Μυστήρια λάμβαναν χώρα τη νύχτα και το μόνο φως ήταν από τις δάδες, έτσι δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την δραματικότητα των σκηνών…Οποιος δε νιώθει ακόμη και σήμερα λίγο δέος στην Ελευσίνα κάτι χάνει.

Απο την σπηλιά όπου πραγματοποιούνταν το πιο πάνω τελετουργικό, οι μυούμενοι κατέβαιναν πιο κάτω, προς το Τελεστήριον, το πιο σημαντικό οικοδόμημα στην Ελευσίνα, όπου η κεντρική δραματουργία των Μυστηρίων λάμβανε χώρα.

Είναι ένας τεράστιος χώρος, που είχε ένα «δάσος» από ψηλές κολώνες να υποστηρίζουν μία πολυτελή οροφή. Μπορούσε να «φιλοξενήσει» χιλιάδες μυούμενους, που κάθονταν σε σκαλιά, σκαλισμένα στο βουνό. Ειναι σαν ένα θέατρο.

Στο κέντρο του χώρου έστεκε ένα μικρότερο κτίριο, το Ανάκτορον, χτισμένο ακριβώς επάνω σε ένα πιο αρχαίο οικοδόμημα, που χρονολογείται πίσω στον Μυκηναϊκό Πολιτισμό. Ηταν το ιερό των ιερών, όπου τοποθετούνταν τα ιερά αντικείμενα της Δήμητρας. Οι μόνοι που επιτρεπόταν να μπουν ήταν οι ιεροφάντες.

Από εδώ και στο εξής ωστόσο η ιστορία περιβάλλεται με μυστικότητα. Δεν έχουμε ιδέα τι συνέβαινε. Αν ήταν θέατρο η μεγάλη αίθουσα τότε το Ανάκτορον ήταν η σκηνή όπου κοιτούσαν οι μυούμενοι και οι ιερείς ήταν οι ηθοποιοί.

Αλλά δεν έχουμε το «σενάριο». Ολα όσα ξέρουμε είναι τρεις αινιγματικές λέξεις που περιγράφουν τι συνέβαινε: Δρώμενα, Δεικνύμενα, Λεγόμενα. Πράγματα που γίνονταν, που δείχνονταν και λέγονταν.

Αλλά τι πράγματα; Τι γινόταν; Τι έδειχναν; Τι έλεγαν; Απλά δεν ξέρουμε…

Μαζί με την πολύ ανθρώπινη ιστορία μίας μητέρας και της κόρης (Δήμητρα και Περσεφόνη) υπάρχει μία ακόμη ιστορία λίγο πιο κοσμική, αλλά ακόμη πιο σημαντική. Η ελληνική λέξη δημητριακά, προέρχεται από τη Δήμητρα. Η Δήμητρα ονομάζεται «Ceres» στο ρωμαϊκό πάνθεον, από όπου και το «cereals» (δημητριακά).

Η Δήμητρα έδωσε στους ανθρώπους δύο δώρα: Την επιστροφή στη ζωή στο πρόσωπο της Περσεφόνης και την καλλιέργεια των σιτηρών. Και τα δύο δώρα προφανώς συνδέονται: Είναι το φαγητό που προσφέρει ικανότητα ζωής. Το ψωμί είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της ζωής.

Η Δήμητρα και η Περσεφόνη συχνά απεικονίζονται με τον Τριπτοπόλεμο. Λέγεται ότι αυτός εφυήρε την καλλιέργεια και ταξίδεψε ανά τον Κόσμο διδάσκοντας τους ανθρώπους πως να καλλιεργούν σιτηρά.

Αυτό είναι ενδιαφέρον καθώς μας φέρνει πάλι στην ιστορία της απαγωγής της Περσεφόνης. Η Δήμητρα δεν ήταν αναστατωμένη μόνο που είχε απαχθεί η κόρης της. Ηταν γεμάτη οργή και δικαίως. Λόγω της αδικίας που έγινε σε αυτή, προκάλεσε πείνα στη γη. Ειναι αυτή η απειλή της πείνας που ίσως έπεισε τον Δία να αναγκάσει τον Πλούτωνα να δώσει την κόρη της.

Η ανταμοιβή της Δήμητρας στους μυούμενους ήταν σπόροι, άρα φαγητό, συνεχιζόμενη γονιμότητα της γης και πιθανότητα αφθονίας. Πιστεύω ότι αυτό είναι το μυστικό.

Υπάρχουν ερείπια από σιλό σιτηρών στην Ελευσίνα. Κοντά στην είσοδο του κεντρικού ιερού υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο κτίριο, από μπλε-γκρι πέτρα, που θα ήταν γεμάτο με σπόρους.

Πρόκειται γα μία «σταθερά» των αρχαίων πολιτισμών που φτάνει μέχρι τις πιο παλιές ανθρώπινες εγκαταστάσεις σε πόλεις όπως η Ουρ στη Σουμερία περί το 3.500 π.Χ. Τα συμπλέγματα των ναών ήταν επίσης τοποθεσίες αποθήκευσης σπόρων.

Εκεί διατηρούνταν το πλεόνασμα σπόρων ώστε να μπορεί να διανεμηθεί σε δύσκολους καιρούς. Και με την κατοχή αυτού του πλεονάσματος, του πρώτου και πιο σημαντικού είδους πλούτου, ήρθε και η θρησκευτική εξουσία και η πολιτική ισχύς.

Υπάρχει μία σημαντική υλική σύνδεση μεταξύ των ναών και του φαγητού, μεταξύ της θρησκευτικής υπακοής και των πιο βασικών συστατικών της κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

Αφού τελείωναν τα Μυστήρια και είχαν τιμηθεί οι νεκροί…οι μυούμενοι έφευγαν. Δεν ξέρουμε πως, αλλά ήταν σαν ξαφνικά να συνέρχονταν από την επίδραση του τελετουργικού και τους επιτρεπόταν να γυρίσουν στα σπίτια τους.

Τι ένιωθαν; Δεν θα μάθουμε ποτέ. Αλλά κατά την άποψη της Πόπης η εμπειρία των Μυστηρίων ήταν η συμμετοχή σε ένα πένθος, της μητέρας για την κόρη και η συμμετοχή σε μία χαρά, της επιστροφής στη ζωή.

Η χαρά εδώ δεν ήταν ίδια με την άγρια Διονυσιακή έκσταση ή ψυχεδελικού σταδίου. Ηταν περισσότερο της ανακούφισης. Συνδυασμένη με την προσδοκία της ευλογίας από την θεά. Αυτή η ευλογία είναι το δώρο του σπόρου, της ζωής. Η ουσία είναι ότι η ζωή θα συνεχιστεί. Θα προχωρήσει και δεν υπάρχει τίποτε να βοηθεί κανείς.

Ημουν ευτυχής όταν έμαθα κατά τη διάρκεια της επίσκεψης μου στην Ελευσίνα ότι επιλέχθηκε ως Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα του 2021, μία διάκριση που βοηθά στην ενίσχυση πιο φτωχών περιοχών της Ευρώπης. Είναι κάτι απεγνωσμένα αναγκαίο, όχι μόνο των επιπτώσεων της ελληνικής κρίσης χρέους, την τελευταία δεκατία που ακόμη καταστρέφει ζωές απλών ανθρώπων, αλλά επίσης λόγω της τεράστιας εισροής προσφύγων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.

Στον Σκαραμαγκά, λίγα μόνο μίλια από τον κόλπο της Ελευσίνας, υπάρχει ένας μεγάλος καταυλισμός προσφύγων.

Ηταν μία υπενθύμιση ότι δεν υπάρχει εσωτερική σοφία εδώ, δεν υπάρχει μυστικός κώδικα που τα Μυστήρια κρύβουν. Τα Μυστήρια αφορούν περισσότερο αυτή τη ζωή, εδώ και τώρα, και ό,τι την διατηρεί και πως θα μπορούσε να συνεχίσει στο μέλλον.

πηγη